Vier Archeologische Steunpunten

Liefhebbers van archeologie kunnen in het Friese landschap naar hartenlust op zoek gaan naar sporen uit het verleden. Meerdere archeologische steunpunten vertellen het verhaal van het landschap en zijn bewoners. In het noordwestelijke en noordelijke deel van de provincie wordt het verhaal van de terpen en dijken verteld en in het oostelijke deel belichten de steunpunten de gevolgen van de IJs- en Steentijd in het landschap. Er zijn attractieve exposities en videopresentaties die het bezichtigen meer dan waard zijn. Met kleine schatten als vuurstenen werktuigen, vroegmiddeleeuwse muntjes en kralen, maar ook aan de hand van eenvoudig aardewerk wordt het verhaal van archeologische opgravingen in de regio zichtbaar gemaakt. Bovendien is een steunpunt een ideale startplek voor een fiets- of wandeltocht door een landelijke en pittoreske omgeving. Zie alle steunpunten via www.archeologie.frl

‘De heechste terp fan de wrâld is yn Hegebeintum’

De ontstaansgeschiedenis van de terp is onder andere af te lezen aan de bodemopbouw. Omstreeks 600 voor Christus ligt Hegebeintum in een bewoonbaar kweldergebied. Gevonden scherven wijzen er op dat het gebied toen bewoond was. Een honderd jaar later dwingt een periode met overstromingen de mensen hun woonplaats op te hogen. Omstreeks 350 voor Christus worden de activiteiten van de zee zo groot dat de terp door erosie wordt aangetast. Ten oosten en ten westen van de terp lopen dan grote geulen. Vermoedelijk wordt Hegebeintum dan door de bewoners verlaten. Maar niet voor lang; spoedig wordt de terp verder opgehoogd. Men gebruikt hiervoor kwelderzoden, mest en afval. Tot in de 12de eeuw is de terp steeds verder opgehoogd en uitgebreid. Hierna staat de groei van de terp stil, omdat er dan dijken gebouwd worden.

Eind achttiende eeuw ontdekt men dat de aarde van de terpen erg vruchtbaar is en als mest kan worden gebruikt. In 1900 begint de grote afgraving. In een advertentie uit de Leeuwarder Courant is te lezen dat de puikbeste terpaard voor 50 cent per ton wordt aangeboden. Via de Ferwerdertrekvaart wordt de terpaarde afgevoerd naar de arme zandgronden. In 1928 is de afgraving beëindigd.

De terp van Hegebeintum is evenals de meeste terpen rond van vorm en naar het midden oplopend.
Er zijn vanaf het begin van de terpafgraving heel wat voorwerpen gevonden in de terp. In september 1904 ontdekt men een vroegmiddeleeuws grafveld ontdekt. Het grafveld was van het einde van de vierde tot in de achtste eeuw gebruikt. Men werd destijds gecremeerd op brandstapels van elze- en eikenhout. De crematieresten werden in urnen begraven. Er zijn ook graven met geraamten gevonden. In de vroege middeleeuwen was het gewoonte de doden grafgiften mee te geven en in vol ornaat te cremeren of te begraven. Sieraden, gebruiksvoorwerpen en enkele wapens zijn teruggevonden. Prachtige kralensnoeren, sierspelden, kammen, mesjes, sleutels, bikkels en een enkel houten napje. Dit alles kunt u zien in het Archeologisch Steunpunt dat is gevestigd in het bezoekerscentrum aan de voet van de terp.

Vanuit het bezoekerscentrum is tevens een bezichtiging van de kerk met 16 rouwborden o.l.v een gids ten allen tijde mogelijk.

zie ook www.hegebeintum.info

Het culturele erfgoed van een amateur-historicus uit Firdgum

Yeb Hettinga (1938-1999) was een verwoed verzamelaar van oude landbouwwerktuigen. Tevens ging hij met dorpsgenoot Wietse Leistra, die in het bezit was van een metaaldetector, speuren naar oude voorwerpen. De resultaten werden in vitrines in Camstra State uitgestald: onder andere een muntenverzameling, kledinghaakjes uit 1700 en allerlei andere voorwerpen die nu in vitrinekasten in de voormalige school zijn te bezichtigen. Het museum is in de geest van Yeb verwezenlijkt. De ald skoalle is in 1902 geopend en moest in 1936 (in de crisisjaren) alweer worden gesloten. Nadien is de school gebruikt als opslag tbv boerenark en door de jaren heen zwaar verwaarloosd. Yeb heeft de Skoalle volledig in oude glorie hersteld en nu kan iedereen er terecht om de prachtige tentoonstellingen te bekijken. Behalve opgravingen uit de terpen zijn er ook de thema’s met kleinschalig boerenark. Alles over vlasbewerking, melkerij, aardappels, bieten, oud gereedschap en het droogleggen van sloten komt aan bod, ondersteund met prachtig oud filmmateriaal. Ook is er een permanente tentoonstelling ingericht met oude schoolspulletjes, ouderwets huishoudelijk “ark” en een bijzondere verzameling oud houten speelgoed van Nooitgedacht uit IJlst. Kortom even terug naar het “ferline” om een nostalgische sfeer te proeven waar u nog lang over na kunt praten. Het museum is iedere zaterdag- en zondagmiddag van 13.00 tot 17.00 geopend. Groepen kunnen op afspraak ook terecht voor een rondleiding door de weeks.

Naast het museum ligt het Zodenhuis, een reconstructie van de vroegmiddeleeuwse bewoning.

Yeb Hettinga Skoalle
Camstrawei 18 Firdgum
tel. 0518-481356
http://yebhettingamuseum.nl/

De gouden fibula van Wijnaldum

Archeologen weten het bijna zeker: ooit woonde er een machtige Friese koning op de Wijnaldumer terp. In 1953 werd een van de grootste internationale terpvondsten gedaan door een boer: de gouden fibula. Deze mantelspeld ligt in het Fries Museum in Leeuwarden, maar in ons dorp kunt u een bezoek brengen aan het Archeologisch Steunpunt en tevens Toeristisch Informatie Punt. E-mail: archeologischwinaam@gmail.com Ons archeologisch mini-museum heeft vitrines met terpvondsten, een kleine bibliotheek en toeristische informatie over de omgeving. We zijn onderdeel van Terpenland: een route van archeologie aan het Wad. Zomers zijn er verschillende activiteiten voor nieuwsgierige schatgravers, geschiedenisliefhebbers of vroeg middeleeuwse avonturiers!

Adres: Tsjerkepaad 3
8857 BJ Wijnaldum
Tel 0517 591 367
http://www.winaam.nl/

Ontstaan van het Bildt; ‘lând út see, aren út skelpen’

Eind veertiende eeuw is de inpoldering van de Middelzee ver gevorderd. Enkel de uiterste monding vormt dan nog een open kweldergebied. De graaf van Beieren schenkt in het jaar 1398 zijn generaal Arend van Egmond dit laatste stukje buitendijks land, destijds omschreven als “de vrije heerlijkheid, het Uytland geheten Bil”. In 1505 wordt met de aanleg van de Oudebildtdijk dit laatste deel van de voormalige Middelzee drooggelegd. Het nieuwe land krijgt de naam ‘het Bildt’. Tot op de dag van vandaag is dit een bijzonder stukje Friesland. De ontstaansgeschiedenis van het Bildt komt tot leven in het Archeologisch Steunpunt dat gehuisvest is in bezoekerscentrum Aerden Plaats te Oude Bildtzijl. Er is informatie over het karakteristieke landschap met z’n rechte vaarten, kavels en wegen. Uitleg over de winkelhaak-boerderijen tegenover de kleine arbeidershuisjes langs de dijken. En men maakt kennis met de kenmerkende eigen taal, het Bildts.
zie ook www.aerdenplaats.nl